ოდ ნერდრუმი – რა არის კიჩი?

იმანუელ კანტის მნიშვნელობა ხელოვნებისათვის იგივეა,
რაც კარლ მარქსისა კომუნიზმისათვის
ოდ ნერდრუმი

კიჩის მხატვრის მიერ ცხოვრების გამოსახვა უნდა განისაჯოს არა ეროვნების, რასის ან რელიგიის,  არამედ მარადიული ღირებულებების საფუძველზე.

კიჩის მხატვარს არ იცავს ის დრო, რომელშიც ცხოვრობს. იგი მიისწრაფვის წარმოაჩინოს ისტორიის ყველაზე ამაღლებული ღირსებები და ამასთან თანხმობით უნდა შეფასდეს.

კიჩის ნიმუში ან კარგია, ან – ცუდი. და კარგი კიჩი ხელოვნებად არ უნდა კლასიფიცირდეს. ეს არასწორი შეფასება იქნებოდა. კიჩი ხელოვნება არაა. კიჩი გრძნობისმიერსა და მარადიულს ეხება.

კიჩის მხატვარი მარადიული სიყვარულის, სიკვდილისა და მზის ამოსვლას  ემსახურება.

ახლისქმნა უმნიშვნელოა, ასევე ორიგინალურობა. მთავარი სიღრმეებში ჩასვლაა, რადგან ინდივიდუალური გამოხატულება თავად ბუნების წარმოდგენაში ძევს.

რადგანაც მოდერნიზმი და ხელოვნება ერთი და იგივეა, კიჩი ტალანტისა და გულწრფელობის მხსნელია.

კიჩი ცხოვრებას ემსახურება
ოდ ნერდრუმი

სიტყვა წარმოთქმული ოსლოს ასტრუპ ფერნლის მუზეუმში  1998 წლის 24 სექტემბერს ოდ ნერდრუმის გამოფენის გახსნასთან დაკავშირებით გამართულ პრესკონფერენციაზე.

ყოველთვის არაა იოლი იმის გაგება, ვინ არის ადამიანი და ჭეშმარიტად რას აკეთებს იგი. ბევრ ჩვენგანს დრო და მომწიფება სჭირდება ამ რთული კითხვების სრულად შესაცნობად. და ხშირად ეს კავშირშია იმასთან, რომ არსებობს რაღაცები, რომელთა აღიარებაც საკუთარ თავთანაც ძნელია და ალბათ მით უფრო – სხვებთან. ჩემს შემთხვევაში ამას ალბათ უფრო მეტი დრო დასჭირდა, ვიდრე ხალხის უმრავლესობისათვის. მაგრამ ახლა, ამგვარი მოვლენის ფონზე, მგონია, რომ ეს დრო დადგა.

ჩემთვის, როგორც სხვა ბევრისათვის, კითხვა, თუ ვინაა ადამიანი, ბავშვობისდროინდელ კონფლიქტებსა და შეგრძნებებს უკავშირდება.

ხელოვნებამ ადრევე შემიპყრო და 7-8 წლის ასაკში პოლიაკოვის მსგავს აბსტრაქციებს ვხატავდი. ამის მიზეზი ალბათ ჩემი მამინაცვალი – იუჰან ნერდრუმი იყო. ის განათლებული კაცი იყო, რომელიც თანამედროვე ხელონების ნიმუშებს აგროვებდა და სხვებთან ერთად რიანისა და ვაიდემანის ნახატებსაც ფლობდა.

ერთ დღეს მე და მამინაცვალი თხილამურებით სასრიალოდ წავედით. იგი რაციონალისტი და მოვარჯიშე იყო, რომელსაც უყვარდა თხილამურებით დიდხანს, დიდხანს სიარული. როდესაც სიმაღლეზე ავედით, გავჩერდით და ჩვენ ქვემოთ ველს გადავხედეთ,  ჩამავალი მზის თვალისმომჭრელ სხივებში რომ იბანებოდა. წამიერად მოგვნუსხა ხილულმა, თუმცა შემდეგ მამამ თქვა: “ეს მშვენიერია, მაგრამ დაიმახსოვრე, თუ ხელოვანი გახდები, მსგავსი რამ არასოდეს დახატო, რადგან წინააღმდეგ შემთხვევაში საშემოდგომო გამოფენაზე ვერ მოხვდები!”.

დედაც განათლებული ადამიანია, მას მიაჩნია, რომ რელიგიურობა დახვეწილობის ნიშანი არაა. მახსოვს ერთხელ  მაღაზიის ვიტრინის წინ გავჩერდით მაიორსტუაზე. იქ მხატვარი როკას “ბოშა გოგონა” ეკიდა. შთამბეჭდავად იყო შესრულებული და 4000 კრონი ღირდა. დედას მოეწონა ნახატი, მაგრამ ეძვირა. ჩემთვის ეს  ხელოვნებასთან დაკავშირებული ერთ-ერთი პირველი გამოცდილება იყო. მომენტალურად შინ ვიგრძენი თავი ამ მხატვრის სხეულის აღქმასა და გამოხატვაში!

მრავალი წლის შემდეგ, 70-ანი წლების ბოლოს, ენერკომ მთხოვა სხვადასხვა ხელოვნების ნიმუშები ერთმანეთისთვის შემედარებინა. მაშინ ავირჩიე ბებიაჩემის ბიძაშვილის, ჟან ჰაიბერგის ნამუშევარი, ეროვნულ მუზეუმში რომ ეკიდა და მის გვერდით როკას “ბოშა გოგონა” მოვათავსე. ჩემთვის განსხვავება ცხადი და გამოკვეთილი იყო, როკას ნახატს მეტი სიცოცხლე, მეტი კანი ჰქონდა.

მიუხედავად იმისა, რომ ხელოვნებამ ადრევე შემიპყრო, საქმე სხვა  რამესთანაც დავიჭირე. 19-20 წლის ასაკში შეპყრობილი ვიყავი მზის ჩასვლის წითელი სინათლით. მაგრამ ჯერ კიდევ ჩამესმოდა მამინაცვლის გამაფრთხილებელი ხმა: “გახსოვდეს თანამედროვენი. მათი საქმე კარგად მიდის. თუკი ამგვარად გააგრძელებ, საქმე ცუდად წაგივა”.

როდესაც 60-ანი წლების ბოლოს ხელოვნების სამყაროში შემოვიჭერი თავში მისი სიტყვები ექოდ ჩამსმოდა. რეაქციები სასტიკი იყო. ის ჩაგვრა, რომლის მსხვერპლიც გავხდი, უფრო რთული ფესვების მქონე აღმოჩნდა, ვიდრე მუნკისადმი წინააღმდეგობა იყო. წინააღმდეგობა, რომელიც ხმაურიან აღიარებაში გადაიზარდა. თვითონ მივხვდი, რომ რაღაც რიგზე ვერ იყო, მაგრამ თუ რა – ჩემი აღქმის ფარგლებს სცდებოდა. როგორც შემეძლო, ვცდილობდი ხელოვანივით მოქცევას და მრავალი წლის განმავლობაში ვფიქრობდი, რომ ხელოვანი ვიყავი.

პირველად 70-ანი წლების ბოლოს მივხვდი, რა ხდებოდა. ნება მივიღე შატე ნეუფის, ოსლოს ახალი სტუდენტური სახლის კიბეებთან ორი დიდი ნახატი – “დაპატიმრება” და “ანდრეას ბაადერის მკვლელობა” დამეკიდა.

ანდრეას ბაადერის მკვლელობა (1977-78)

გამოვიდა რომ გრაფიკული ნამუშევრებით პირდაპირ მოვისყიდე დირექცია, ის დრო იყო, როდესაც ხელოვანისათვის გამოფენილი ნამუშევრისათვის კომპენსაცია თავისთავადი ამბავი გახლდათ, მაგრამ მიმაჩნდა, რომ მთავარი იყო ჩემი ოცნება ამესრულებინა და ჩემი დიადი კოპოზიციები საზოგადოებისთვის ხელმისაწვდომად გამოფენილიყო.

ნამუშევრები მშვენივრად განლაგდა და მთელი ეს კომპოზიცია კარავაჯოს კაპელას ჩამოჰგავდა. მაგრამ ეს მდგომარეობა დიდხანს არ გაგრძელებულა სანამ ვიღაცას განლაგება აღარ მოეწონა. ხელოვნების აკადემიის მმართველობამ გადაწყვიტა, რომ სწორედ იმ კიბეზე გამოკიდული ტილოები უნდა ჩამოხსნილიყო. საუბარი იყო ახალ დეკორაციებზე. მოულოდნელად შემატყობინეს წერილით, რომ ყველანაირი მოკაზმულობა კიბიდან თოთხმეტი დღის განმავლობაში უნდა გამქრალიყო. ამავე დროს მე შევხვდი ერთ-ერთს იმათგან, ვინც ეს გადაწყვეტილება მიიღო, აღიარებულ ხელოვანს, არვიდ პეტერსენს. მე მას თვალებში ჩავხედე და ვუთხარი: “როგორ შეგეძლო კოლეგისათვის ეს გაგეკეთებინა!”. მან მხოლოდ შემომხედა, პასუხის გაცემა ვერ შეძლო. თუმცა ისეთი შეგრძნება გამიჩნდა, რომ პეტერსენი ისეთ რამეს მიხვდა, რაც ჯერ მე ვერ გამეგო: რომ მე ხელოვანი არ ვიყავი. ბევრი მიწოდებდა წერილებში ანტიხელოვანს და მსგავს რამეებს, მაგრამ ის, რომ მე ჭეშმარიტი ხელოვანი არ გახლდით, მაშინ გასაგებად შეუძლებელი იყო. შემდეგ სხვა ფიქრები გამიჩნდა – შემდეგ მივხვდი იმასაც, რაც პეტერსენს ადრევე აღმოეჩინა.

ჩემმა გზამ ამის შეცნობამდე ხელოვნების ისტორიისა და ასწლეულის დასაწყისში სეზანის დიდებული გადატრიალების ამბის ჭრილში გაიარა, როდესაც ოფიციალური ხელოვნება ახალ,  ყურადღების აღმძვრელ დროში გადავიდა. ვხედავდი როგორ გახდა ხელოვნება ასწლეულთა გასაყარის ყველა აღმოჩენისა და გარღვევის ტაშისმკვრელი მეტაფიზიკა, როგორ შეიძინა მან საკუთარი ღირსება, როგორც სამყაროს ჭეშმარიტების გამოხატულებამ.  შესაძლოა იგი ყოფილიყო ჭეშმარიტება ადამიანის, როგორც საზოგადოებრივი არსების შესახებ, ჭეშმარიტება ადამიანის, როგორ რაციონალური ან ირაციონალური არსების შესახებ. ანდაც შეიძლება ყოფილიყო ჭეშმარიტება პრობლემატური, მშფოთვარე თუ ირონიული დამოკიდებულების შესახებ ხელოვანსა და რეალობას შორის.

ამავდროულად ხელოვნებამ შეიძინა თავისი არსებობის დასაბუთება ტრადიციების, ისტორიისა და ძალაუფლების და მათი ყოველგვარი გამოვლინების წინააღმდეგ აღდგომის გზით. ამიტომაც ამ ახალი ხელოვნების ნიშანდობლივი თვისება ის იყო, რომ იგი ეძებდა ინოვაციებს ტრადიციების ნაცვლად და ახდენდა საკუთარი თავის ლეგიტიმაციას იმის გამოყენებით, რაც თავად ხელოვნების ნიმუშის უკან ძევდა.

დღეს, ასწლულის მიწურულს, პარადოქსალურ შედეგს ვხედავთ. მოდერნიზმი ტრადიციად იქცა, რომელიც მთელ დასავლურ სამყაროში გაბატონდა. ინსტიტუციები, კრიტიკოსები, ხელოვანები და განათლებული პუბლიკაც კი დავალდებულნი არიან “ღია იყვნენ ახლისათვის”.

მაგრამ ამ კონტექსტში მნიშვნელოვანი მოდერნიზმის მიერ არსებულის ყოვლისმომცველი ლეგიტიმაცია კი არააა. ის, რის თქმასაც ახლა ვცდილობ ისაა, რომ მოდერნიზმმაც ისევე დაიწყო საკუთარი კონკურენტების დემონიზება, როგორც ქრისტიანობამ გააკეთა ეს. და მოდერნიზმის ჯოჯოხეთში ეშმაკმა კიჩის სახელი მიიღო.

კიჩი გახდა ხელოვნების, ანუ მოდერნიზმის ანტითეზის სახელი. ჰოდა რა არის კიჩი? ამ ყოველივეს მთელი თავისი სიგრძე-სიგანით აქ ვერ განვიხილავ, მხოლოდ სახვით ხელოვნებასა და მუსიკიდან რამდენიმე მაგალითზე შევჩერდები.

კიჩი საერთო სახელწოდებად იქცა იმ ყველაფრისათვის, რაც ინტელექტუალური თვალსაზრისით სიახლეს არ წარმოადგენდა, ყველაფრის, რომელივ იყო ყავისფერი, ძველი, სენტიმენტალური, მელოდრამატული და პათეტიკური. ან როგორც ჰერმან ბროხი, ავსტრიელი მწერალი და ფილოსოფოსი ამბობდა ოცდაათიანებში: კიჩი ანტიქრისტეა, სტაგნაცია და სიკვდილი.

ჩვენ ვიცნობთ ბოშა გოგონას და მტირალ ბიჭუნას. ბებიას, კალთაში მისვენებული ჩვილით. მეთევზეს ჩიბუხით, წყვილ სილუეტს მზის ჩასვლის ფონზე. ლოსს ტბის პირას. სწორედ ასეთი გახდა განათლებული გემოვნებისათვის აკრძალული ზონები. ეგრეთ წოდებული “დაბალხალხური”, არაყოვლისგანმჭვრეტი გემოვნება კონტრასტს ქმნიდა იმგვარ თანამედროვე მოაზროვნეებთან, როგორებიც იყვნენ ფროიდი, მარქსი და მთელი ის თანამედროვე ელიტა, რომელთაც ყველაფერი ბოლომდე, უკანასკნელ ატომამდე განეჭვრიტათ.

თუმცა ეშმაკი მხოლოდ სულელი არ გახლავთ და არც კიჩი მხოლოდ მდაბიო. არსებობს კიჩის მაღალი ფორმებიც. ან როგორც ბროხი ამბობს “არსებობებ გენიოსები კიჩშიც, ისეთები, როგორიც ვაგნერი და ჩაიკოვსკია”.

გამოძევების პროცესს, რომელიც მოდერნიზმის შემოსვლიდან დაიწყო, ამ შემაძრწუნებელ მომენტს, დაუყოვნებლივ მოჰყვა შედეგები. კომპოზიტორი პუჩინი კიჩად გამოცხადდა, ასევე ზორნი, შვედი მხატვარი თავისი მშვენიერი ქალის სხეულებით. იგი იტანჯებოდა ბრალდებების გამო და დაშინებული გახლდათ თავის სიკვდილამდე 1920 წელს.

თუმცა უმეტესობამ აკლიმატიზაცია სწრაფად გაიარა. მუნკი მოდერნისტი გახდა, იგივე მოხდა გალელ კალელასთან და თავად რეპინიც კი, რუსეთში, ახლებურად ხატვას მოჰყვა რათა ახალი ჭეშმარიტება დაეკმაყოფილებინა. სიბელიუსსაც, დიდ ფინელ კომპოზიტორსაც დასდეს ბრალი კიჩობაში და მანაც მე-6 და მე-7 სიმფონიებში ახალი დისჰარმონიებისკენ პოტინი დაიწყო, თუმცა შემდეგ ხელი აიღო და კიდევ ორმოცი წლის განმავლობაში სიმშვიდეში ცხოვრობდა.

ახლა, როდესაც მოდერნიზმის ეპოქა თავისი ასი წლის იუბილეს უახლოვდება, შეგვიძლია უკან მივიხედოთ და დავინახოთ რისი დემონიზება სურდა კაცობრიობას, რისგან სურდა მას გათავისუფლება? რა იყო კიჩში ისეთი, რაც კაცობრიობას არ ნებავდა?

კიჩი მარადიულ ადამიანურ პრობლემებს ეხება, პათეტიკურს, ფორმის მიუხედავად, იმას, რასაც “ადამიანურს” ვეძახით. კიჩის ამოცანაა სერიოზულობა შექმნას ცხოვრებაში, საუკეთესო შემთხვევაში ისე ამაღლებულად, რომ მომდგარი სიცილის შეკავება შეძლოს. ამიტომაც კიჩი ცხოვრებას ემსახურება და ცალკეულ ინდივიდისკენ მიილტვის, ხელოვნების ირონიისა და დისტანციისაგან განსხვავებით.

არსებობდნენ ისეთებიც, ვისაც სურდათ კიჩის პოლიტიკურ პროპაგანდასთან დაკავშირება, მაგრამ არასწორია იმის თქმა, რომ კიჩს რაიმე საერთო აქვს სტალინთან ან ჰიტლერთან. ისინი ოპერირებდნენ პროპაგანდის მექანიზმით მასებისათვის. მათი აზრით, ყველანაირი ხელოვნება პოლიტიკას უნდა მსახურებოდა. პროპაგანდას ისეთივე დამარწმუნებელი ენით უნდა მიეღწია ხალხამდე, როგორც რეკლამას. პუჩინის “მადამ ბატერფლაი”, ამის საწინააღმდეგოდ, მიმართულია ცალკეული ადამიანის მოწყვლადობაზე და არა იმაზე, რომ ადამიანი 100%-ით მუშაობისათვის მზაობის მდგომარეობაში იყოს.

კიჩი ვნების გამოხატულების ფორმაა. ყველა დონეზე, და არა ჭეშმარიტების მსახური. იგი რელატიურ კავშირშია როგორც რელიგიასთან, ისე ჭეშმარიტებასთან. ამიტომაც ხდება კარგად დახატული მადონა სიწმინდე. ჭეშმარიტება კიჩს ხელოვნებას უთმობს.

კიჩში სიყოჩაღე ხარისხის გადამწყვეტი კრიტერიუმია. ხელობა თვითგამოაშკარავებადია ჩამოყალიბებული ნორმების შუქში. ამგვარად კიჩი დაუცველია, რადგან საზომი ყველაზე მაღალია ისტორიაში. პიკასოსა და უორჰოლისთვის, მაგალითად, პირიქითაა, ისინი ეპოქის ღირებულებებით არიან დაცული. ადამიანი უორჰოლს არ ადარებს რემბრანდტს თუკი ეს ირონიულად არ ხდება. ხელოვნება მომავლისაგან დაცულია, რადგან იგი სხვა რამეა. კიჩისათვის კი დანდობა არ არსებობს.

და ხელოვნების სიახლის მოთხოვნებისაგან განსხვავებით, კიჩი ისტორიაში და უკვე ნაცნობ ფორმებში იქექება. იგი ისაა, რასაც ბოდლერი “უხამსს” უწოდებს. თუკი როდესმე ისე ხდება, რომ კიჩი რაიმე ახალს ქმნის, ეს გამონაკლისია, როგორც, მაგალითად ამას როდენის დაუცხრომელ ვნებაში ვხედავთ.

როგორია კიჩისთვის პირობები ახლა, მოდერნიზმის ეპოქის მიწურულისკენ? “ყოველივე ჭეშმარიტის” წინააღმდეგ პოსტმოდერნული აჯანყების შემდეგ კაცს შეეძლო ეფიქრა, რომ კიჩსაც შესაძლებლობები მისცემოდა. მაგრამ მაოცებს, რომ მაინც არაა ადგილი “ადამიანური ხმისათვის”. ნუთუ დაისი მართლაც მხოლოდ წყალი და ჰაერი, დამსხვრეული მზის სხივებია?

მას შემდეგ, რაც აღმოვაჩინე რა არის ხელოვნება და რა არის კიჩი, მივხვდი, რომელს ვეკუთვნოდი. ამიტომაც მინდა შესაძლებლობა გამოვიყენო და ბოდიში მოვითხოვო. საკუთარ თავს ხელოვანს ვუწოდებდი და პირში უსიამო გემოს ვგრძნობდი. ახლა ვიცი, რომ ხელოვანი არ ვარ. ყალბი დროშის ქვეშ დავცურავდი და ბოროტად ვიყენებდი პრესის ინტერესს და ინტელიგენციაც, რა თქმა უნდა, სრულიად სამართლიანად გახლდათ განრისხებული. ჩემი ნამუშევრების მიღმა არაფერი ღრმა არ ძევს. ყველაფრის დანახვა ზედაპირზეა შესაძლებელი, ამაზე მეტის მიცემა არ ძალმიძს, არც ხელოვანისათვის ან არც ინტელექტუალისათვის. და სწორედაც რომ სამართლიანად მოისაკლისებენ ჩემს ნამუშევრებში სიღრმესა და დროს. თუმცა უფალმა უწყის, რომ ძალა არ დამიშურებია იმისთვის, რომ საკმარისად დავოსტატებულიყავი რათა გამომესახა ადამიანის სწრაფვანი ჩემი კიჩით. და რა არის აბა ის რაც იმაზე ძლიერად აღგვძრავს, ვიდრე ბავშვობისა და ახალგაზრდობის სწრაფვანი? თუკი ამ სწრაფვაში ჭეშმარიტებაა, მაშ ისინი სწორედ იმ ბოშა გოგონაში უნდა იყოს, რომელიც დაისში შეისეირნებს. ხელოვნება ხელოვნებისთვისაა და საზოგადოებისკენაა მიმართული. კიჩი სიცოცხლეს ემსახურება და მიმართულია ცალკეული ადამიანისაკენ.

If you fall asleep on horseback,
the horse will stop by the rock.

Art is a car, kitsch is a horse.

ნილს ფერლინი (1898-1961) – პოეტი კარლსტადიდან

1898 წელს, შვედეთის ყველაზე მზიან ქალაქში, კარლსტადში, დაიბადა შვედი პოეტი და ლირიკოსი ნილს აინარ ფერლინი. პოეტის მამა, იოჰან ალბერტ ფერლინი, პროფესიით ჟურნალისტი იყო და 19 წლის განმავლობაში მუშაობდა ახალი ვერმლანდის გაზეთის (Nya Wermlands-Tidningen) რედაქტორად. მოგვიანებით მიიღო შეთავაზება მთავარი რედაქტორის პოსტზე ახლად შექმნილ გაზეთ ბერისლაგენში, სადაც 1908-1909 წლებში მოღვაწეობდა. კომპანია, რომელიც გაზეთებს გამოსცემდა 1909 წლის გაზაფხულზე გაკოტრდა. ამ ინციდენტიდან მალევე, ნილს ფერლინის მამა, გარდაცვლილი იპოვეს მდინარე კლარელვენში. ლირიკოსის დედა, ელინ ნატალია (ქალიშვილობის გვარი ანდერსონი) ლიტერატურის დიდი მოყვარული იყო. ნილს ძალიან უყვარდა დედა და რამდენიმე პოემაც კი მიუძღვნა. პოეტს ორი და ჰყავდა – ლიზა და რუთი.

ნილს ფერლინი 10 წლამდე მშობლიურ კარლსტადში ცხოვრობდა. როდესაც მამა სამუშაოდ ახალ გაზეთში გადავიდა, ოჯახი ფილიპსტადში გადასახლდა. 1915 წელს გაემგზავრა სტოკჰოლმში, სადაც თავის ბიძასთან ცხოვრობდა. ერთ წელში მთელი ოჯახი გადმოვიდა სტოკჰოლმში და ამ დროიდან, ფაქტობრივად, დაიწყო მისი კარიერა. ახალგაზრდობაში მან რამდენიმე პროფესია გამოიცვალა, იყო მეზღვაური, მემონტაჟე, ყინულის მჭრელი (პროფესია, რომელიც მაცივრის გამოგონებამ გააქრო. ყინულისმჭრელები გაყინული მდინარეებიდან და ტბებიდან ჭრიდნენ ყინულის ბლოკებს და ყუთებში აწყობდნენ, რათა შემდგომ საკვები ცივად შეენახათ), დამხმარე წიგნის მაღაზიაში, მეტორფე, მჭედელი, ქვანახშირის მუშა, კურატორი, ტყის მჭრელი, მებაღე, გადამზიდავი კომპანიის მფლობელი. პერიოდულად ნილს ფერლინი მსახიობიც იყო.  

ფერლინის ქანდაკება ფილიპსტადში

ამ გამოცდილებამ ლირიკოსს მისცა საშუალება, ეწერა სხვადასხვა საკითხებზე, ისე რომ ყველასაგან გამორჩეული ყოფილიყო. მისი მნიშვნელოვანი პოეტური დებიუტი 1939 წელს შედგა და მაშინვე მოიპოვა აღიარება. ავტორის მარტივი მაგრამ დახვეწილი ნამუშევრები, შვედურ ლიტერატურაში შევიდა, როგორც “ყოველდღიური ტონი” (Hverdagstone). ის არ ერიდებოდა ჟარგონების გამოყენებასაც კი. ნილს ფერლინის დაწერილ ყოველ სტრიქონს საკმაოდ მძაფრი, პერსონალური, კონტაქტი გააჩნია მკითხველთან. მის ლექსებში იგრძნობა, როგორც მელანქოლია, ისე პესიმიზმი, თუმცა ამის მიუხედავად, პოეტი ყველაფერს იუმორით უყურებს.

 

კონგსბერგული დახრა

კონგსბერგული დახრა, ან Kongsbergknekk თხილამურებით ხტომის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული სტილი იყო რომელიც კონგსბერგში, ნორვეგიაში 1920-იანი წლების დასაწყისში განვითარდა იაკობ თულინ ტამსის და სიგმუნდ რუუდის მიერ, რომლებმაც ახალ პოზაში – უფრო წინ გადახრილებმა დაიწყეს ხტომა, ვიდრე იქამდე იყო მიღებული, თუმცა ეს ხტომა ხასიათდებოდა თავისებური “ჩატეხვით” თეძოებთან , მკლავები გვერდზე იყო გაწეული, ან ზემოთ აწეული.

 

kongbergsknekken – norsk bergverksmuseum

ყველაზე ცნობილ მხტომელთა შორის, რომლებიც კონგსბერგის ტექნიკას იყენებდნენ, იყვნენ ბირგერ რუუდი, კორე ვალბერგი, ალფ ანდერშონი და სვენ სელონგერი. ასევე კალრ ჰოველსენიც, რომელიც ა.შ.შ.-ში ცხოვრობდა და 1905 წლიდან 1922 წლამდე და იქ სათხილამურო სპორტის პიონერი გახლდათ, “ჩატეხილი” თეძოებით ხტებოდა. იგივე ტექნიკა გამოიყენა სეპ ბრადიმ, როდესაც იგი 1939 წელს პირველი ადამიანი გახდა, რომელიც 100 მეტრზე შორს გადახტა.

სეპ ბრადი – ავსტრიელი მხტომელი და ალპინისტი

კონგსბერგული სტილით ხტომა იქამდე იყო პოპულარული, სანამ 50-იან წლებში იგი ე.წ. “ფინურმა სტილმა” არ ჩაანაცვლა.

თავის მხრივ, ამ “ფინური სტილის” გამოყენება პირველად შვეიცარიელმა ანდრეას დეშერმა დაიწყო 1950-ან წლებში. მხტომელს ხელები სხეულთან ახლოს ჰქონდა მიტანილი და წინ გასწორებული ზურგით იყო გადახრილი. ისტორიის მანძილზე ამ სტილს არაერთი სახელი ჰქონდა: როგორც დეშერის, ისე ვინდიხის სტილი, ასევე თევზის სტილი, რაც ეხება სახელ”ფინურ სტილს”, ეს სახელი ნორვეგიაში იყო გავრცელებული, რადგან ფინელი მხტომელები ერთ-ერთი პირველები იყვნენ, ვინც აქტიურად იყენებდა ამ დგომას.

ანდრეას დეშერი

 

Sólstafir

1995 წელს, ისლანდიის დედაქალაქ რეიკიავიშკი, სამმა მეგობარმა ბენდი Sólstafir (სოულსტავირ) ჩამოაყალიბა. მუსიკალური ჯგუფის თავდაპირველი შემადგენლობა შემდეგი იყო: ადალბიორნ “ადი” ტრიგვასონი(გიტარა და ვოკალი), ჰალდორ ეინარსონი (ბასი) , გუდმუნდურ “გუმმი” ოული პაულმასონი (დრამები) . იმავე წელს ჩაწერეს პირველი დემო ალბომი Í Norðri და თავისი ხარჯებით გამოსცეს კასეტის სახით, თანაც ლიმიტირებული რაოდენობით – მხოლოდ 100 ცალი. ერთი წლის შემდეგ Sólstafir-მა პირველი EP Til Valhallar გამოსცა, რომელმაც ისლანდიელი მსმენელის მოწონება დაიმსახურა და ბენდს მეტი პოპულარობა და აღიარება მოუტანა. 1997 წელს ბენდი დატოვა ჰალდორ ეინარსონმა და ის სვავარ აუსტმანმა ჩაანაცვლა. ახალ წევრთან ერთად 2002 წელს ჩაიწერა სტუდიური ალბომი Í blóði og anda. 2004 წლისთვის ჯგუფი საკმაოდ პოპულარული იყო ევროპულ ანდეგრაუნდ მსენელებში. იმავე წელს დანიაში გამართეს კონცერტი, რომელიც პირველი იყო ისლანდიის გარეთ. ყველა ზემოთხსენებული ჩანაწერი ვიკინგური და ბლექ მეტალის ელემენტებით იყო გაჯერებული. შეიძლება ითქვას, რომ ამ ალბომებმა ბენდის საერთაშორისო წარმატება ვერ განაპირობა. Sólstafir-ის  შემდეგი ალბომი 2005 წელს გამოვიდა, თუმცა მანამდე ორი დემო ჩაიწერა:  Promo Tape September 1997 და Black Death. ახალი სტუდიური ალბომის სახელწოდება ერთადერთია, რომელიც ინგლისურენოვანია  – Masterpiece of Bitterness. ეს ალბომი საინტერსო იმითაა რომ ბენდმა სრულებით შეცვალა ჟანრი და ბლექ მეტალიდან პოსტ-მეტალზე გადავიდა, მათ კიდევ ერთი ახალი წევრი შეემატა – სეთოურ მარიუს სეთოურსონი (გიტარა) და რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია საერთაშორისოდ ცნობილ ლეიბლთან Spikesfarm Records-თან გააფორმა კონტრაქტი. ამ ალბომის შემდეგ, ფაქტობრივად, Sólstafir-ის  პოპულარობა ნელ-ნელა საერთაშორისოდაც გაიზარდა. ოთხი წლის შემდეგ გამოვიდა ალბომი Köld, რომელშიც უკვე პოსტ-მეტალთან პროგრესიული მეტალიც გხვდება და  დღემდე მათ ერთ-ერთ საუკეთესო მუსიკალურ აქტად მიიჩნევა, რაზეც სხვადასხვა კრიტიკოსების დადებითი შეფასებები მეტტყველებს. . 2011 წელს კი გამოვიდა პირველი სინგლი Fjara, რომლის მუსიკალური კლიპი ისლანდიურმა კინოწარმოების კომპანიამ Don’t Panic Films-მა გადაიღო და ძალიან დიდი სიმპათია დაიმსახურა როგორც ვიდეომ,  ისე მუსიკამ.

Sólstafir – Fjara

2011 წელს Sólstafir-მა ახალ ლეიბლთან Season of Mist-თან გააფორმა ხელშეკრულება. ეს ფრანგული ხმისჩამწერი სტუდია 100-ზე მეტ მსოფლიოში ცნობილ ბენდთან თანამშრომლობს, კერძოდ Mayhem, ABBATH, Arcturus, Solefald, Watain, Kampfar და ა.შ. (ძირითადად ექსტრემული მეტალის წარმომადგენლებთან). მათი მხარდაჭერით გამოვიდა ახალი ალბომი Svartir Sandar. ამ ალბომმაც დადებითი შეფასება დაიმასხურა და ცნობილმა მუსიკალურმა საიტმა Allmusic.com-მა 4/5 ვარსკვლავით შეაფასა.

ადალბიორნ ტრიგვასონი

2014 წელს გამოვიდა ბენდის ბოლო სტუდიური ალბომი Ótta. ამ ჩანაწერმა დადებითი შეფასება მიიღო Metal Storm-ისგან (8/10)  და Exclaim! -ისაგან (8.3/10).

2015 წელს ბენდი დატოვა ჯგუფის ერთ-ერთმა დამფუძნებელმა გუდმუდნურ პაულმასონმა. 2015 წლის იანვარში Sólstafir-მა ფეისბუქის გვერდზე დაპოსტა, რომ პაულმასონი არ შეუერთდებოდა ბენდს ევროპულ ტურში, რასაც პერსონალური მიზეზებით ხსნიდნენ. გუდმუნდურმა განაცხადა, რომ ის ბენდიდან ძალით გამოაგდეს და ჩამოაშორეს მთელი ცხოვრების შემოქმედებას.

სიმღერების ძირითადი ნაწილი ისლანდიურ ენაზეა შესრულებული. 5 სტუდიური ალბომიდან მხოლოდ 9 სიმღერაა ინგლისურ ენაზე. მათი ლირიკული თემა დატვირთულია ემოციებით მელანქოლიურ-დეპრესიულ განწყობას გამოხატავს.

გუდმუნდურ პაულმასონი

Ihsahn – იშანი

იშანი (Ihsahn), ნორვეგიული ბლექ მეტალის ერთ-ერთი პიონერი და მუსიკის დიდი ნოვატორი დაიბადა 1975 წლის 10 ოქტომბერს ნორვეგიის პატარა ქალაქ ნოტოდენში. მისი ნამდვილი სახელია ვეგარდ სვარე თვაითანი. ფსევდონიმის წარმოშობა უცნობია ერთ-ერთი ინტერვიუში 2009 წელს მუსიკოსმა თქვა: “ვფიქრობ, დედამიწაზე მხოლოდ სამი ადამიანია, რომელმაც იცის მნიშვნვნელობა და მე მინდა რომ ეს ასე დარჩეს. სერიოზული არაფერია. უბრალოდ ეს არის ის, რასაც საიდუმლოდ ვინახავ მრავალი წელია(იცინის)”.იშანის სახელი დაკავშირებულია ნორვეგიულ ბლექ მეტალთან,რომლის ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული შემსრულებელია. ის არის მულტი-ინსტრუმენტალისტი და უკრავს გიტარაზე, ბასზე, კლავიშებზე, დრამებზე. შვიდი წლის ასაკიდან უკრავდა ფორტეპიანოზე, ხოლო გიტარაზე ათიდან. უკვე ცამეტი წლისამ  ბენდში დაკვრა დაიწყო, რომელიც შემდგომ ცნობილი გახდა როგორც “Emperor” -ი.

1992 წელს ემპერორმა ჩაწერა პირველი EP, “As the Shadows Rise”, რომელიც 1994 წლამდე არ გამოსულა. ჩანაწერი, მხოლოდ ათწუთიანი იყო და სამ სიმღერას შეიცავდა. ამის შემდეგ იმავე წელს გამოდის ახალი ალბომი სახელად “In the Nightside Eclipse“, რომელიც დღემდე აღიარებულია, როგორც ბლექ მეტალის სცენის ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი ალბომი. ამ დროს იშანი, მხოლოდ 17 წლისაა. როგორც ცნობილია, თავდაპირველად, ის იყენებდა ფსევდონიმს იგს (Ygg), რომელიც, ალბათ, სკანდინავიური მითოლოგის მითიურ ხეს – იგდრასილს(Yggdrasil) უკავშირდება. თავდაპირველად ემპერორი, ისევე როგორც ყველა სხვა ბლექ მეტალ ბენდი, იყენებდა სასცენო მაკიაჟს, რომელსაც კორპსფეინთი ეწოდება (დამახასიათებელი თეთრი  და შავი გრიმი), თუმცა 1993 მათ შეწყვიტეს მაკიაჟის გამოყენება და მიზეზად დაასახელეს მისი გაუფასურება და იმ იდეის დაკარგვა, რაც მას ახლდა.  ემპერორმა 2001 წლამდე იარსება და ოთხი ალბომი ჩაწერა, რითიც დაამთავრა ახალი მუსიკის შექმნა.  თუმცა 2005-2007 და 2013-2014 წლებში კვლავ აღდგა, მხოლოდ საკონცერტო ტურებისთვის.(ბენდმა 500000 ათასზე მეტი ჩანაწერი გაყიდა) ემპერორამდე უფრო ადრე იშანი უკრავდა ბენდში “Thou Shalt Suffer“, რომელიც 1990 წელს ჩამოყალიბდა, თუმცა მან მალევე დატოვა  ეს ბენდი და მთელი ყურადღება ემპერორისკენ მიმართა.  1995 წელს ვეგარდი სინთეზატორზე უკრავს ალბომში “Blood Must be Shed“, რომელიც ჯგუფმა “Zyklon-B“-მ  გამოუშვა.

თავის ცოლთან ირიელთან ( ჰეიდი სულბერგ თვაითანი) ერთად 1998 წელ, იშანმა შექმნა ჯგუფი სახელად “Peccatum” -ი, რომელიც მრავალ ჟანრს მოიცავდა და ექსპერიმენტალურ ხასაითს ატარებდა. პარალელულად იშანი ემპერორში დაკვრას განაგრძობდა, თუმცა მისი დაშლის შემდეგ მთელ დროს მხოლოდ პეკატუმს უთმობდა და გამოსცა 3 სრული ალბომი და 2 EP.

2002 წელს იშანმა თავისი ქალაქისგან მიიღო პრიზი (“Notodden Kommunes Kulturpris“), როგორც ნოტოდენის დამსახურებული მკვიდრი, შესანიშნავი არტისტი, მუსიკის მასწავლებელი და მთელს მსოფლიოში ცნობილი.

2006 წელს დაიშალა პეკატუმი და იშანმა ხელი მიჰყო სოლო კარიერას, რომელიც, ჩემი აზრით და არა მარტო, მისი შემოქმედების ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწილია (მიუხედავად იმისა, რომ ემპერორი უფრო ცნობილი მოვლენაა). მან თავისი სახელის, იშანის, ქვეშ გამოსცა 5 სტუდიური ალბომი ესენია: “The Adversary” (2006) , “angL” (2008),  “After” (2010), “Eremita” (2012), “Das Seleenbrechen” (2013) ამა წლის 9 აპრილისთვის დაგეგმილია მისი მეექვსე ალბომის “Arktis” – ის გამოშვება. ყველა ზემოთხსენებული ალბომი არის პროგრესიული მეტალისა და ბლექ მეტალის ნაზავი, რომლებშიც მრავლად გვხვდება სხვადასხვა ექსპერიმენტებიც.

იშანის ცოლი არის და აინარ სულბერგისა, რომელიც არის ცნობილი ნორვეგიული პროგრესიული მეტალ ბენდის ლეპრუსის (Leprous) ვოკალისტი. სწორედ ლეპრუსის წევრები იყვნენ იშანის ლაივ ბენდი, რომლებმაც მასთან ერთად დაუკრეს “Wacken Open Air” -ზე.

იოუჰანეს სვეინსონ კიარვალი – მეთევზეობიდან სახალხო არტისტამდე

  ჩრდილოეთში მდებარე პატარა კუნძულ ისლანდიაზე, რომლის ხსენებაზე ქართველ მკითხველს მხოლოდ გეიზერები, ბიორკი და ახლა უკვე Sigur Rós-იც ახსენდება, 1885 წლის 15 ოქტომბერს დაიბადა იოუჰანეს სვეინსონ კიარვალი, ისლანდიის ერთ-ერთი ყველაზე გამოჩენილი მხატვარი.  ყველა ქვეყანას ჰყავს თავისი საყვარელი არტისტი, იტალიას – ლეონარდო და ვინჩი, ესპანეთს – ველასკესი და ა.შ. ისლანდიელთათვის კი ასეთი სწორედ იოუჰანესი გახლავთ, რომელსაც უდიდესი ადგილი უკავია ისლანდიის კულტურის ისტორიაში.

 იოუჰანეს კიარვალი დაიბადა ცამეტშვილიან ოჯახში,  რომელიც გაუსაძლის სიღარიბეში ცხოვრობდა. როდესაც ხუთი წლის შესრულდა, მშობლებმა გააშვილეს.  დედობილმა და მამობილმა ბიჭი კარგად აღზარდეს,  სურდათ, რომ იგი გამოჩენილი ბიზნესმენი გამხდარიყო. თუმცა მათი იმედები არ გამართლდა, ამის სანაცვლოდ ხელოვანი 27 წლამდე უბრალო მეთევზედ მუშაობდა და ამავდროულად მთელ  თავისუფალ დროს  ხატვას უთმობდა. საბაზისო  სამხატვრო განათლება იოუჰანესმა ისლანდიის ერთ-ერთი პირველი მხატვრის, აუსგრიმურ იოუნსონისგან მიიღო. იოუჰანესს არ ჰქონდა საშუალება სწავლა გაეგრძელებინა, თუმცა მეთევზებიისა და ისლანდიის შრომის კონფედერაციის ფინანსური დახმარებით დანიის სამეფო სამხატვრო აკადემიაში   ჩაირიცხა (ამ პერიოდში ისლანდია დანიის მმართველობას ექვემდებარებოდა), რომელიც წარჩინებით დაასრულა.  კოპენჰაგენში ცხოვრებისას იოუჰანესი გაეცნო მხატვრობის სხვადასხვა მიმართულებებს: იმპერსიონიზმს, ექსპრესიონიზმსა და კუბიზმს. მოგვიანებით მან იმოგზაურა საფრანგეთსა და იტალიაშიც.

  წლების განმავლობაში კიარვალი განუწყვეტლივ ხატავდა, ზამთარში სტუდიას და საცხოვრებელ ადგილს ქირაობდა რეიკიავიკში და შეუჩერებლად მუშაობდა. თბილ სეზონებზე კი ისლანდიის ჩრდილოეთში მიემგზავრებოდა, სადაც ადგილობრივი ფერმერის ნებართვით ზღვის სანაპიროზე კარავში ცხოვრობდა. მოგვიანებით  ფერმერმა იოუჰანესს პატარა ქოხი აუშენა, რომელიც მთელი ცხოვრების მანძილზე მხატვრის ერთადერთი საკუთრება იყო.

     ისლანდიის ჩრდილო-აღმოსავლეთში მდებარე ქოხი,  რომელშიც  მხატვარი ზაფხულობით   ცხოვრობდა

  იოუჰანესი ძირითადად პეიზაჟებს ხატავდა. ამის გამო წარსულში ბევჯერ გააკრიტიკეს, თუმცა მისი პეიზაჟები საკმაოდ ღრმა შინაარსს ატარებდა. მათში ჩადებული იყო ის გრძნობები და გარემო, რომლებიც ისლანდიურ სოფლებს ახასიათებდა.  კიარვალის შემოქმედება ნაყოფიერი გამოდგა, მან დაგვიტოვა ათასზე მეტი ნახატი, რომლებიც სხვადასხვა მიმდინარეობებს აერთიანებს. ამ ნაშრომებში ვხვდებით, როგორც აბსურდულ ისე სიმბოლისტურ ელემენტებსაც. იოუჰანესი ხშირად თავის პეიზაჟებში ელფებს და მითოლოგიურ არსებებსაც წარმოგვიჩენს. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ მხატვარი ცხოვრების ბოლო წლებში აბსტრაქციით იყო გატაცებული.

  ისლანდიელმა ხალხმა მიიღო და სიცოცხლეშივე დააფასა, საყვარელი შემოქმედი. ამას გარდა ის შვედეთის სამეფომაც დააჯილდოვა პრინცი ევგენის მედლით, რომელსაც მხოლოდ დამსახურებულ არტისტებს გადასცემენ.  იოუჰანესი გამოსახულია ისლანდიის 2000 კრონიან კუპიურაზე. ისლანდიის გამოჩენილმა მუსიკოსმა ბიორკმა კი მას ფლეიტაზე შერსრულებული ინსტრუმენტალური მუსიკა მიუძღვნა.

Björk – Jóhannes Kjarval

 

 

დოროთე ენგელბრეთსდათერი – ნორვეგიული ბაროკოს წარმომადგენელი

დოროთე ენგელბრეთსდათერი

ორივე, შექსპირიცა და სერვანტესიც 1616 წლის 23 აპრილს გარდაიცვალნენ. ამით დასრულდა რენესანსის დიდი ეპოქა და დაიწყო ბაროკო. ეს ის პერიოდია როდესაც ადამიანები მუდმივ ომში, გაჭირვებასა და არეულობაში ცხოვრობენ. ამერიკა აღმოჩენილია, დედამიწის ფორმა ცნობილია. აუგსბურგის რელიგიური ზავიც დადებულია და  პროტესტანტები საკმაოდ მძიმე ეკონომიკურ-სოციალური პრობლემების წინაშე დგანან. გუტენბერგის მეთოდით უამრავი ახალი წიგნი იბეჭდება და პოეზიის როლი ევროპაში საკმაოდ მნიშვნელოვანი ხდება.

  ამ დროში ევროპაში გაბატონებულია ჰანზის კავშირი, რომელიც საუკუნეების განმავლობაში ბალტიის და ჩრდილოეთის ზღვაზე სავაჭრო მონოპოლიას აწესებდა და მართავდა. ჰანსას ერთ-ერთი მნიშნველოვანი სავაჭრო ქალაქი იყო ნორვეგიაში მდებარე ბერგენი. ნორვეგია დანიის ბატონობის ქვეშ იყო მოქცეული და ბერგენი კოპენჰაგენის შემდეგ დანია-ნორვეგიის სამეფოს მეორე ქალაქი იყო, როგორც ეკონომიკური განვითარებით ისე მოსახლეობის რაოდენობითაც –  აქ დაახლოებით 8000-9000 ადამიანი ცხოვრობდა, რაც იმ დროისთვის საკმაოდ ბევრი იყო.

ბერგენი

  ბერგენში 1934 წლის 16 იანვარს დაიბადა დოროთე ენგელბრეთსდათერი – პირველი ნორვეგიელი პოეტი ქალი, რომელმაც ნორვეგიულ საზოგადოებაში მნიშვნელოვან აღიარებას მიაღწია . პოეტის ბავშვობის შესახებ მხოლოდ მწირი ინფორმაციაა შემორჩენილი, იგი ანა ვრანგელისა და ენგელბრეთ იორგენსონის ოჯახში დაიბადა.  მამა – ენგელბრეთი, რექტორი და ტაძრის მეუფე გახლდათ. რომელსაც იხსენებდნენ როგორც „მორწმუნე, ჩუმ და ღვთისმოშიშ კაცს“. (არსებობს მოსაზრება, რომ მის ყოფილ ცოლს დოროთეა დუე რქმევია და სწორედ ამის გამო დაარქვეს ქალიშვილს დოროთე). დოროთეს  ფორმალური განთლება არ მიუღია,  თუმცა ოჯახში საკმაოდ დიდი თეორიული ცოდნა დააგროვა ლუთერანულ რწმენაში, თეოლოგიასა და კულტურაში, რაც შემდგომ მის შემოქმედებაშც აისახა. 1656 წელს, 18 წლის რომ შესრულდა, დოროთემ იქორწინა ამბროსიუს ჰანდენბექზე, რომელიც იყო კონრექტორი და მღვდელი, მოგვიანებით კი დოროთეს მამის გარდაცვალების შემდეგ ბერგენის კათედრალის მეუფედ დაინიშნა.  დოროთეს ცხოვრება არ ყოფილა ბედნიერებით აღსავსე, მას ცხრა შვილი ეყოლა, რომლებიც მის სიცოცხლეშივე გარდაიცვალნენ. შვიდ მათგანთან გამომშვიდობება ადრეულ ასაკში მოუხდა, ერთი გაუჩინარდა  და ერთიც ბრძოლაში დაეცა. მისმა ქმარმა, ამბროსიუსმაც 1683 წელს მიაბარა სული უფალს და  დოროთემ სიცოცხლის ბოლო 30 წელი  სიმარტოვეში გაატარა. ბევრი ლიტერატურათმცოდნე მიიჩნევს, რომ სწორედ ამგვარი მძიმე ცხოვრება და რელიგიური განათლება გახდა პოეტისთვის შთაგონების წყარო.

  დოროთეს პოეზიაში ნათლად ჩანს მისი სიყვარული ბერგენისამდი და თუ როგორ იყო იგი მშობლიურ ქალაქზე დამოკიდებული. 1638 წელს, როდესაც დოროთე 4 წლის იყო, თითქმის მთელი ბერგენი ხანძარმა გაანადგურა. მთლი ქალაქი დამწვარი იყო, ასეულობით სახლი, კათედრალი, მერია, ლათინური სკოლა და სხვა. თავისი ცხოვრების განმავლობაში პოეტი კიდევ სამ დიდ ხანძარს მოეწსრო, პირველს 1660 წელს, მეორეს 1675 წელს და ბოლოს 1702 წელს, როდესაც ცეცხლმა  სახლი გაუნადგურა. მან ეს მოვლენები  პოემაში „Medlidig Trøst til Jndvaneren i Bergen” აღწერა:

O Bergen, where I was born, you have been tried
In fires which my pained eyes saw
Happen four times.

 დოროთე ენგელბერთსდათერის ცხოვრებაში, გარდა ბერგენისა, დიდი როლი ითამაშა კოპენჰაგენმა. ქალაქმა, რომელშიც იგი თავისი სიცოცხლის განმავლობაში რამდენჯერმე ცხოვრობდა ოჯახთან ერთად. კოპენჰაგენი დანია-ნორვეგიის დედაქალაქი იყო, რომელიც ბერგენისგან არც ისე შორს მდებარეობდა, ამ ორ ქალაქს შორის მჭირდრო კავშირი არსებობდა, ოფიციალური პირები, სასულიერო პირები და ვაჭრები მუდამ მოგზაურობდნენ ერთი მათგანიდან მეორეში. დოროთეს ოჯახი 1647-1650 წლებში ცხოვრობდა კოპენჰაგენში, ანუ ჯერ კიდევ მაშინ, როდესაც დოროთე ყმაწვილი გოგონა იყო. ეს ის დროა, როდესაც დანიისთვის ოცდაათწლიანი ომი დასრულდა და 1648 წელს ვესტფალიაში ზავი დაიდო, იმავე წელს დანიის დიდებული მეფე კრისტიან IV გარდაიცვალა და გამეფდა ფრედერიკ III. დოროთე ყველა ამ მნიშვნელოვანი ცვლილების თვითმხილველი გახლდათ. (აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ კოპენჰაგენს გავლენა არ მოუხდენია მის სიყვარულზე ნორვეგიისადმი და კერძოდ ბერგენისადმი.  ის ნამდვილად ნორვეგიელი იყო, რასაც თავის პოემებში ხშირად უსვამდა ხაზს).

  ზუსტად არ არის ცნობილი თუ როდის დაიწყო დოროთემ ლიტერატურული მოღვაწეობა. მაგრამ ცნობილია, რომ თავისი ცნობილი ჰიმნებისა და პოემების წერას იგი 1670-იან წლებში შეუდგა. პირველი წიგნი 1678 წელს, 44 წლის ასაკში გამოსცა – „Siælens Sang-Offer“,   ამ წიგნმა ძალიან დიდი პოპულარობა მოუტანა დანო-ნორვეგიულ საზოგადოებაში. შემორჩენილი წერილებიდან ჩანს თუ როგორ აქებდა და რაოდენ დიდ პატივსა და სიყვარულს ამჟღავნებდა უბრალო ნორვეგიელი ხალხი პოეტესას  მიმართ. ის გახდა „მეათე მუზა დანო-ნორვეგიული პოეზიისა“. ამ წიგნთან დაკავშირებით ორი მნიშვნელოვანი ფაქტორი უნდა გამოიკვეთოს ერთი ის რომ წიგნი დაწერილი იყო მის მშობლიერ ენაზე, ანუ ნორვეგიულად, როდესაც იმ პერიოდში წიგნები ძირითადად ლათინურ ენაზე იწერებოდა. მეორე კი ის, რომ წიგნი გამოიცა კრისტიანიაში(თანამედროვე ოსლოში). როდესაც წიგნები, ჩვეულებრივ,  კოპენჰაგენში იბეჭდებოდა. ( კოპენჰაგენში წიგნების ბეჭვდა 1482 წლიდან დაიწყეს, ხოლო ნორვეგიაში 1643 წლამდე ბეჭდური მექანიზმები არ არსებობოდა). სწორედ ამან განაპირობა ფაქტი, რომ წიგნზე  ხელი მიუწვოდებოდა საკმაოდ დიდ აუდიენციას.

    დოროთეს პოეტური დებიუტის შემდეგ მალევე, 1683 წლის 13 ივნისს გარდაიცვალა მისი მეუღლე, რომელსაც პოეტესა სიცოცხლის ბოლომდე გლოვობდა და სწორედ მას მიუძღვნა შემდეგი წიგნი –  „Taare-Offer“ (1685).  ამ  ნაწარმოებიდან ჩანს თუ როგორ უყვარდა დოროთეს თავისი ქმარი და როგორი ბედნიერი ქორწინება ჰქონდა. აღსანიშნავია, რომ „Taare-Offer“  არ იყო  ორიგინალური ნაწარმოები, იგი წარმოადგენდა  ნორვეგიელი პასტორის, პედერ მიოლერის ხელნაწერის პერიფრაზს, პედერ მიოლერმა ასევე თარგმნა 1675 წელს გერმანიაში გამოცემული გერმანელი მწერლის, ჰაინრიხ მიულერის ნაწარმოები.

   მეუღლის გარდაცვალების შემდეგ დოროთეს არ ჰქონდა საშუალება რომ მარტოს ეცხოვრა. 1684 წელს მეფემ ის სამუდამოდ გაათავისუფლა გადასახადებისაგან, რაც შეგვიძლია მივიჩნიოთ ხელოვანი ადამიანების პირველ სტიპენდიად ნორვეგიაში. დოროთეს მუდამ ჰქონდა იმედი, რომ მისი ორი ვაჟი ცოცხალი იქნებოდნენ. თუმცა მისი ერთი ვაჟიშვილი –  ლუკასი, წოდებით მეორე ლეიტენანტი 1685 წელს ვენეციურ-თურქულ ომებში ბარონ ულრიკ ფრედერიკ ვალდემარ ლოვენდალის(1660-1740) კავალერიაში ბრძოლისას დაეცა. ამის შემდეგ ერთადერთ იმედი მეორე ვაჟის ენგელბრეთის ლოდინიღა იყო, რომელმაც ბერგენი 1681 წელს დატოვა და სასწავლებლად გერმანიაში გაემგზავრა, თუმცა 26 წლის ასაკში მისი კვალი ქრება.

   დოროთე ენგელბრეთსდათერის წიგნები ძალიან დიდი პოპულარობით სარგებლობდა, ამიტომაც ხშირად იყო შემთხვევები, როდესაც მათ ავტორის ნებართვის გარეშეც გამოსცემდნენ. ეს პოეტესას ძალიან აბრაზებდა, რადგანაც ამგვარად გამოცემული წიგნებიდან  შემოსავალი არ ჰქონდა და თანაც მისი ნაწარმოებების დამახინჯება ხდებოდა. დოროთემ  დანიის მეფესა და დედოფალს თხოვნით მიმართა, რომ აეკძალათ მისი წიგნების კოპირება ნებართვის გარეშე. ასე გახდა დოროთე პირველი ნორვეგიელი მწერალი, რომელმაც საავტორო უფლებები მოიპოვა თავის ნაწარმოებებზე. აგრეთვე იგი იყო პირველი  პოეტი ქალი დანია-ნორვეგიაში ( მეფისადმი მიწერილ წერილში სწორედ ასე უწოდა მან საკუთარ თავს) და პირველი მწერალი ნორვეგიაში, რომელმაც ჰონორარი მიიღო თავისი შემოქმედებისთვის.

   როდესაც დოროთეს შემოქმედებას ვუყურებთ ძალიან რთულია არ დავინახოთ ის რელიგიური და პოლიტიკური კლიმატი რაც მეჩვიდმეტე საუკუნის ევროპაში იყო გამეფებული.  ეს ის პერიოდია როდესაც ეკლესია დომინანტია და საკმაოდ დიდი ძალაუფლება გააჩნია, ლიტერატურას კი ძლიერი რელიგიური და პოლიტიკური ფუნქცია აკისრია.  პოეტები წერდნენ მონარქებისა და  ეკლესიისთვის ხოტბის შესასხმელად და იმ პერიოდის მწერლობის ძირითად ჟანრს  საეკლესიო ჰიმნები  წარმოადგენდა, დოროთემ სწორედ ეს ჟანრი აირჩია და ხელი მიჰყო ჰიმნებისა და პოემების წერას.

    დოროთეს პოეზიაში კარგად ჩანს ბაროკოსათვის დამახასიათებელი ელემენტები.  მისი ლექსების ფორმა იყო მკაცრად განსაზღვრული, ჰქონდა ძალიან მარჯვე რითმა და იყენებდა მრავალ მჭერმეტყვლურ მექანიზმს რაც უფრო საამოს ხდიდა მის შემოქმედებას. თუმცა უნდა ითქვას, რომ ენგელბრეთსდათერის პოეზია იყო საკმაოდ პერსონალური და პირდაპირი ტონის მატარებელი და არ გამოირჩეოდა ინტელექტუალიზმით, თუმცა როგორც თვითონ აღნიშნავდა „გულიდან წერდა“. კითხვაზე, თუ რატომ იყო დოროთეს პოეზია პოპულარული, პასუხი მარტივია –  ის იყო გულრწრფელი ის ღმერთს წარმოაჩენდა როგორც ძალიან პერსონალურს და ადვილად მისაღწევს. მისი შემოქმედება ასახავდა ყოველდღიურ ცხოვრებას, რომელიც სავსე იყო ემოციით და არ იყო იმ პერიოდში არსებულ ლიტერატურასავით რთული, ამიტომაც ხალხმა ის აიტაცა და გულით შეიყვარა. დოროთეს პოემები და ლექსები განმსჭვალული იყო რელიგიური თემატიკით. ის  ხშირად წერდა ფსალმუნებასც, რომლებსაც შემდგომ წიგნებად გამოსცემდა.

  ლიტერატურის ისტორიის მკვლევარები დოროთე ენგელბრეთსდათერს ხშირად მოიხსენიებენ როგორც სენტიმენტალურ პოეტს, რომელიც იყო პოპულარული მაგრამ არა მნიშვნელოვან. თუმცა 1950 წლებში განახლდა მისი ნაშრომებისადმი ინტერესი, შეგროვდა და ხელახლა გამოიცა. სწორედ ამ ქმედებამ გახადა ის ნორვეგიული აუდიენციისთვის უფრო ხელმისაწვდომი.

 დიდი ხანი არაა, რაც  კრიტიკოსებმა აღნიშნეს რომ დოროთე ენგელბრეთსდათერის პოპულარობის სენტიმენტალიზმზე გადაბრალება უსამართლობაა.  სენტიმენტალიზმის იდეა მოდიოდა მისი მეორე ნაშრომიდან, რომელმაც ის თავის ქმარს მიუძღვნა და რეალურად არც იყო მისი ორიგინალი შემოქმედება.

 

 

 

გამოყენებული ლიტერატურა:
http://antikvariat-bryggen.no/wp-content/uploads/2013/06/ENGELBRETSDATTER-Dorothe-juni-2013.pdf

https://www.ntnu.no/blogger/ub-lokalhistorie/2016/02/18/lokalhistorie-poetinne-dorothe-engelbretsdatter-dode-for-300-ar-siden/

http://www.daria.no/skole/?tekst=1791

https://nbl.snl.no/Dorothe_Engelbretsdatter

Preaching from Home: The Stories of Seven Lutheran Women Hymn Writers
An Encyclopedia of Continental Women Writers, Volume 1

საქორწილო პროცესია ჰარდანგერში

“საქორწილო პროცესია ჰარდანგერში”

 

“საქორწილო პროცესია ჰარდანგერში” ნორვეგიული მხატვრობის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ნიმუშია. ნახატზე პეიზაჟი ეკუთვნის ჰანს გუდეს, ხოლო ფიგურები – ადოლფ ტიდემანდს. ამ მოტივზე რამდენიმე ვერსიაა შექმნილი (შვიდი), თუმცა ყველაზე პოპულარული მათგან ის ვერსიაა, რომელიც დიუსელდორფში 1847-48 წლებში დაიხატა და ამჟამად ნორვეგიის ეროვნული მუზეუმის მფლობელობაშია.

ტიდემანდისა და გუდეს ეს ერთობლივი ნამუშევარი ნორვეგიულ ხელოვნებაში ნაციონალური რომანტიზმის ტიპური გამოხატულებაა თავისი მზით განათებულ ვესტლანდსფიორდზე მცურავ ნავში საზეიმოდ გამოწყობილი მაყრიონით.  ნახატი ქრისტიანიის ხელოვანთა გაერთიანებამ შეიძინა და თავის წევრებს შორის გაათამაშა 1848 წელს. იმავე წელს ტილოს მეორე ვერსია დაიხატა, რომელშიც ნავში მჯდომი მევიოლინის მოდელის როლი ულე ბულმა, ცნობილმა ნორვეგიელმა მევიოლინემ შეასრულა.

 

 

 

 

http://www.fineart.no/doc/brudeferdenihardanger
https://snl.no/Brudeferd_i_Hardanger

ოდ ნერდუმი – უხამსი გენიოსი ძველი ოსტატების კვალდაკვალ

ანტიმოდერნიზმი

            თანამედროვე ეპოქაში, როდესაც ხელოვნებამ სხეული დაკარგა და აბსტრაქტულ ცნებად გადაიქცა, როდესაც ხელოვანები მთელი მონდომებით ცდილობენ რეალობის კონცეპტებად გადაფუთვას და თანამედროვე არტსაც ჯერ კიდევ ახალი საღებავის სუნი უდის, დიდი გამბედაობაა საჭირო რათა უბრალოდ ხატო ის, რასაც ხედავ. რასაც ყველა ხედავს. ოღონდ ხატო ისე, რომ დანახულმა ძირფესვიანად შეძრას მნახველი – დიდი გამბედაობაა საჭირო რათა საკუთარი თავი და სხვები მოურიდებლად გააშიშვლო და   დაუბრუნდე ძველს, დაუბრუნდე ადამიანს, იმ ადამიანს, რომელიც მარტოა სამყაროში თავისი შიშების, ტკივილებისა და ეჭვების ამარა. ოდ ნერდრუმი, მხატვარი, რომლის მთელი ცხოვრებაც დინების წინააღმდეგ ცურვაა, ადამიანია, რომელმაც შეიცნო საკუთარი თავი, ადამიანი, რომელიც არ ერიდება სკანდალსა და თავისი კლასიკური ხატვის მანერასთან შერწყმული ტაბუირებული თემატიკის ტილოებით ერთნაირად აღიზიანებს და აღაფრთოვანებს პუბლიკას მას შემდეგ, რაც პირველად გამოვიდა ასპარეზზე გასული საუკუნის 60-ანი წლების ბოლოს.

ოდ ნერდრუმის თითოეული ნახატი იმპულსით იწყება. იმპულსით რომელსაც იგი გარესამყაროსაგან იღებს. მოვლენები, ადამიანები თუ სიტყვები ხორცს ისხამენ და ოსტატის ტილოზე ფორმას იღებენ იმ ტექნიკით, სადღაც მეთექვსმეტე-მეჩვიდმეტე საუკუნეებში რომ გადაგისვრის. ტილოებზე კარავაჯოსეულ ფერებში ცოცხლდებიან რემბრანდტისეული სახეები. ოდ ნერდრუმი განსაკუთრებით საინტერესო სწორედ მისი სკანდალურობის გამოა. ნახატები, რომლებშიც ერთმანეთს ერწყმის კონსერვატორული ხატვის მანერა და სრულიად არაკონსერვატორული თემატიკა, თავიდანვდე გახდნენ ნორვეგიელი კრიტიკოსების გაოცებისა და აღშფოთების საგანი. მათთვის მიუღებელი იყო ერთ კონტექსტში და ერთ მთლიანობაში აღექვათ რემბრანდტის, კარავაჯოს მანერა და ამ მანერით შესრულებული განყენებული ადამიანის ფიგურები, თითქოს ბუნებრივი ჰაბიტატიდან ამოგლეჯილი და სადღაც, დროისა და სივრცის მიღმა ჩანერგილი სხეულები. დრო და სივრცე კი ნერდრუმის შემოქმედებაში პირობითი ცნებებია. მისთვის არც ერთი მათგანი არ არსებობს. ოდ ნერდრუმის ქმნილებები უარყოფენ ყველა პირობითობას და მარადისობასა და უსასრულობაში არსებობენ, თავად მხატვარსაც ერთადერთი რამის განვითარებისა სწამს – ცალკეული ინდივიდისა, ამიტომაც თავს არც ავანგარდისტებს მიაკუთვნებს, არც მოდერნისტებს და არც იმისთვის იბრძვის, რომ რაიმე დაამტკიცოს. მისი მნიშვნელობა უკვე არაერთხელ დაამტკიცეს მაღალი ფასის მიუხედავად გაყიდულმა ტილოებმა, საერთაშორისო კოლექციონერთა და მუზეუმების დაუოკებელმა ინტერესებმა, არაერთმა შთაგონებულმა ხელოვანმა და მოსწავლეების მთელმა არმიამ ნერდრუმის აკადემიაში. ოდ ნერდრუმის აზრით, მოდერნისტები საკუთარ ეპოქაზე არიან დამოკიდებულნი, წლების შემდეგ კი, უკან მოხედვისას აღმოაჩენენ, რომ ის, რაც იქიდან ჩვეული ბრწყინვალებით იმზირება, ისევ და ისევ კლასიკოსთა შემოქმედებაა. სწორედ ამიტომ ემიჯნება იგი მოდერნიზსმსა და მიჰყვება დროის მიერ გამოცდილ გენიოსთა ნაფეხურებს.

ოდი – პირველი ნაბიჯები

 

ოდ ნერდრუმი შვედეთში, ჰელსინგბორგში 1944 დაიბადა. ის ოსლოს ხელოვნების აკადემიის სტუდენტი იყო, როდესაც აკადემიის მიერ ორგანიზებული სტუდენტური ექსკურსიისას სტოკჰოლმში გამოეყო ენდი უორჰოლისა და როი ლიხტენშტაინის ნამუშევრების გარშემო შეკრებილ სტუდენტთა ჯგუფს თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმში და ეროვნული მუზეუმის რემბრანდტის დარბაზისკენ გაეშურა. აქ იგი მოჯადოებული იდგა კლავდიუს ცივილისის წინ. სწორედ ეს იყო გარდამტეხი მომენტი ნერდრუმის ცხოვრებაში. მან გადაწყვიტა რემბრანდტის მანერით ხატვა შეესწავლა. თუმცა აღოჩნდა, რომ ეს არც ისე მარტივი იყო, როგორც ერთი შეხედვით ჩანდა. ოდის ამ გადაწყვეტილებამ მაშინვე გამოიწვია კონფლიქტი აკადემიის სტუდენტებსა და პროფესორებთან. არავინ იყენებდა ძველ ტექნიკას და მიაჩნდათ, რომ პროექტი რეაქციული და გამომწვევი იყო. თანაც ფიგურატიული ხელოვნების აკადემიაში სწავლების წიინააღმდეგ ერთ-ერთი მთავარი არგუმენტი ის იყო, რომ ფიგურატიული ხელოვნება პოპულარულია და ამგვარად თანამედროვე ხელოვნების კრიტერიუმებს არ აკმაყოფილებს. ნერდრუმმა დატოვა აკადემია და ძველი ოსტატების შესწავლა დაიწყო. შეიძლება ითქვას, რომ აქედან დაიწყო მისი ბრძოლა მოდერნიზმის წინააღმდეგ. ამბობდა კიდევაც: „მოდერნიზმი ჩანდა ძალიან მოძველებული და უამური, უკვე იმდენი მოდერნისტული ნამუშევარი მქონდა ნანახი, რომ პირდაპირ ყელში ამომივიდა“.

 

ახალგაზრდა მხატვარი განსაკუთრებულ სიახლოვეს კარავაჯოსა და რემბრანდტთან გრძნობდა. კარავაჯოსთან რეალიზმისა და მის სურათებში არეკლილი ულმობელი, დრამატული ტემპერამენტის გამო, ხოლო რემბრანდტან მისი თვალწარმტაცი სუბსტანციისა და ადამიანური მოთმინების.

ნერდრუმი პუბლიკისათვის 60-იან წლებში გახდა ცნობილი. 1970-იანებში მისი ნამუშევრები უკვე აღფრთოვანებასა და გაოცებას იწვევდა მნახველში, თანამედროვე ესთეტიკის საპირისპიროდ ოდ ნერდრუმი ტრადიციულ ფიგურატიულ მხატვრობას ქმნიდა, ამის გამო კრიტიკის ქარცეცხლი დაატყდა სამშობლოში, თუმცა კი საზღვარგარეთ დიდი ყურადღება დაიმსახურა და აღიარება მოიპოვა. იგი სწრაფად გამოეყო ახალგაზრდა მხატვრების ჯგუფს და ერთ-ერთი მოწინავე ფიგურა გახდა მოდერნიზმისა და დოგმების წინააღმდეგ ამბოხში, მან შექმნა მოტივები, რომლებმაც ნერდრუმი სკანდინავიის ყველაზე ხშირადხსენებად და ლანძღვად მხატვრად აქცია.

 

 

კიჩი

 

კიჩ-მხატვრობა კლასიკური მხატვრების ინტერნაციონალური მიმდინარეობაა, რომელიც 1998 წელს ოდ ნერდრუმის წამოყენებული იდეების საფუძველზე ჩამოყალიბდა, როდესაც მან ასტრუპ ფერნლის მუზეუმში რეტროსპექტიული გამოფენის გახსნაზე საკუთარი თავი კიჩის-მხატვრად გამოაცხადა და გამოიყენა ტერმინი კიჩი, როგორც თანამედროვე ფიგურატიული მხატვრობის შესაფერისი სახელწოდება. ეს კი მიმართების რადიკალურ ცვლილებას ნიშნავდა, რადგანაც კიჩი ნეგატიური სიტყვა იყო, გადაჭარბებული სენტიმენტალობის აღმნიშვნელი. ნერდრუმის დამოკიდებულება კიჩისადმი ერთგვარი პოლემიკური თავდასხმა იყო ხელოვნების ინსტიტუტზე და ფიგურატიული მხატვრობისათვის ალტერნატიული კრიტერიუმების ჩამოყალიბების სურვილი. სადაც – ნერდრუმის თქმით, – მხატვრული ხელობა, გულწრფელობა და ადამიანური მგრძნობელობა ცენტრალურია: „როცა აღმოვაჩინე, რა არის ხელოვნება და რა არის კიჩი, მივხვი, სად ვგრძნობდი თავს ისე, როგორც შინ. ამიტომაც გამოვიყენებ ამ შესაძლებლობას და ბოდიშს მოვითხოვ. მე საკუთარ თავს ხელოვანს ვუწოდებდი და თან პირში უსიამო გემოს ვგრძნობდი. ახლა ვიცი, რომ მე ეს არ ვარ. მე ყალბი დროშის ქვეშ დავცურავდი და ბოროტად ვიყენებდი პრესის ინტერესს და ინტელიგენციაც, რა თქმა უნდა, სრულიად სამართლიანადაა განრისხებული. ჩემი ნამუშევრების მიღმა არაფერი ღრმა არ დევს. ყველაფრის დანახვა ზედაპირზეა შესაძლებელი. მეტს არაფერს გეტყვით, არც ხელოვანებს და არც ინტელექტუალებს.   სრულიად სამართლიანად ისაკლისებენ ისინი ჩენს ნახატებში სიღრმესა და დროს. მაგრამ ღმერთმა იცის, ვცდილობდი რაც შემეძლო კარგად გამომეხატა ადამიანის სწრაფვანი ჩემი კიჩით. განა რა გვამოძრავებს იმაზე ძლიერად, ვიდრე ბავშვობის და სიჭაბუკის წადილები? და თუკი ჭეშმარიტება ამ ლტოლვებშია. ისინი იმ ბოშა გოგონაში უნდა იძებნოს, მზის ჩასვლის ფონზე რომ შემოისეირნებს. ხელოვნება ხელოვნებისთვისაა და საზოგადოს ეხება. კიჩი ცხოვრებას ემსახურება და ცალკეული ადამიანებისთვისაა“. განაცხადა ნერდრუმმა. მიმდინარეობამ შემდგომ დასრულებული სახე მიიღო ოდისავე წიგნში „კიჩის შესახებ“. კიჩის მიმდევრები ტერმინს აღიქვამენ არა როგორც უარყოფითს, ან ხელოვნების საპირისპირო ცნებას, არამედ როგორც რაღაც დადებითს. თავისთავად დამოუკიდებელ ზედანაშენს და ისინი ამტკიცებენ., რომ კიჩი არის არა მოძრაობა ხელოვნებაში, არამედ მოძრაობა ფილოსოფიაში: ღირებულებათა და ფილოსოფიის ზედანაშენი, რომელიც ცალკე დგას ხელოვნებისაგან. კიჩ-მოძრაობა მოიაზრებოდა როგორც არაპირდაპირი კრიტიკა თანამედროვე ხელოვნების სამყაროსი, მაგრამ ნერდრუმის თანახმად და მრავალი კიჩ-მხატვრის აზრით, ეს სულაც არაა მათი მიზანი. კიჩ-ფილოსოფია ბუნებით ჰუმანისტურია და ახასიათებს ემპირიზმი და/ან ობიექტივიზმი, განსაკუთრებით როცა საქმე ესთეტიკას ეხება. იგი გამოცდილებაზეა დაფუძნებული. ა პოსტერიორზე, ხელოვნების საწინაღმდეგოდ, რომელიც, კანტის აზრით ა პრიორულ ცოდნაზეა დაფუძნებული. კიჩ-მხატვრობა ხაზს უსვამს და გამოკვეთს ინდივიდუალიზმსა და თავისუფლებას.

ზოგადად კიჩის კრიტიკა აჟღერებდა აზრს, რომ ამ მიმდინარეობის მხატვრები ემსახურებოდნენ არა ჭეშმარიტებას, არამედ სილამაზეს. ნებისმიერი მცდელობა რაიმე მშვენიერის შექმნისა კიჩამდე მივიდოდა. კიჩი კი არ იღებდა მონაწილეობას ხელოვნების განვითარებაში, მაშინ როდესაც ხელოვნება კრეატიული იყო. თუმცა ოდ ნერდრუმი, რომელსაც ხშირად რეაქციონერად ნათლავდნენ მიიჩნევდა, „გულწრფელობისგან უფრო მეტი მოგებაა, ვიდრე ირონიისგან“ და „კიჩი ნიჭთანაა წილნაყარი, ხელოვნება კი უპირისპირდება ტალანტს“

 

 

ოდ ნერდრუმის ნახატები

            ნერდრუმის ნახატები სამ კატეგორიად შეიძლება დაიყოს: ნატურმორტები და ინდივიდუალურ ფიგურაზე ორიენტირებული ნახატები, პორტრეტები და ავტოპორტრეტები, ალეგორიული ნახატები, ჩვენი ცივილიზაციის შემდგომი ადამიანებისა. თავდაპირველად ოდმა ძალები სოციალური თემატიკის მხატვრობაშ მოსინჯა, ამ პერიოდიდან აღსანიშნავია „ანდრეას ბაადერის მკვლელობა“ სადაც მას ტერორისტი ქრისტეს მსგავს ფიგურად ჰყავს გამოხატული და „ლტოლვილები ზღვაზე“ 80-ანი წლებიდან ოდმა უარი თქვა სოციალურ მოტივებზე, ლტოლვილები ზღვაზე მისი ბოლო ნამუშევარია ამ კონტექსტში, ახალი ეპოქა კი იწყება „ტრანსფიგურაციიით“, ნერდრუმის პერსონაჟებმა გზა გაიკვალეს საზოგადოებიდან მისტიკური, არქეტიპული და დროისაგან მოწყვეტილ სამყაროსაკენ. მათი სამოსი, იარაღი თუ თავსაბურავები აწ უკვე გამქრალი წარსულის გადმონაშთია. ისინი არსებობენ უნაყოფო და გახრწნილ ბინდბუნდში, რომელიც ისლანდიის ბუნების ფერებითა და ფორმებითაა შთაგონებული. ნერდრუმისათვის ბინდი აზრისა და სხეულის შეხვედრის ადგილია, სადაც ფიგურების ჟესტები და გაპობილი პირები სულსა და საღ აზრს, ბუნებასა და კულტურას, ინდივიდსა და კოლექტივს შორის არსებულ წნეხს გამოხატავენ.

ანდრეას ბაადერის მკვლელობა (1977-78)

ტრანსფიგურაცია (1983)

 

ისევ და ისევ ოდ ნერდრუმი ხატავს იზოლირებულ ფიგურებს რომლებიც მყუდროდ მოკალათებულან საკუთარ მარტოობაში. შეიძლება ითქვას, ეგუებიან საკუთარ ბედისწერას და არასოდეს სვამენ კითხვებს, რადგან მისი ალტერნატივა არ იციან. ნერდრუმის ნახატებში მარტოობა უკვე აღარ იწვევს შიშს, იგი ცხოვრების ფაქტადაა ქცეული. ნერდრუმის ნახატებში ქალები და კაცები ცოცხლობენ იზოლაციაში, არავის ეგუებიან. იმდენადაც ჩანს, რომ მის ადამიანებს მხოლოდ მარტოობაში შეუძლიათ გადარჩენა, რადგან როდესაც ისინი ერთად არიან, არიან ინდიფერენტულეი, ისინი ისეთივე ცარიელები არიან შიგნიდან, როგორი ცარიელიც გარემოა მათ გარშემო.

თავისი კლასიკოსი წინამორბედების მსგავსად, ნერდრუმიც უამრავ ავტოპორტრეტს ხატავს სადაც საზღვრები დადგმასა და რეალობას შორის იშლება. თავისი მოუწესრიგებელი თმითა და გრძელი პერანგით ნერდრუმსაც კი ყოველდღიური და სახასიათო გარეგნობა აქვს.

 

მხატვრობა, როგორც თავის გამჟღავნება

            ოდ ნერდრუმის შემოქმედება გაჟღენთლია მისი ბიოგრაფიით, იმპულსები, რომლებიც მხატვარს ხელში ფუნჯის აღებას აიძულებდნენ მისივე პირადი სამყაროდან მოდიოდა, მთელი ცხოვრება ტანჯავდა ოდს ეჭვები იმ ადამიანთან დაკავშირებით, რომლიც მის მამად იწოდებოდა – სკანდინავიური ავიახაზების იურისტისა და დირექტორის, იუჰან ნერდრუმისადმი. მართალია გარემო პირობები ამის წინაპირობას არ ქმნიდა, მაგრამ მომავალ მხატვარს მუდამ სტანჯავდა განცდა, რომ იგი არ ეკუთვნოდა თავის ოჯახს. ოდის ეჭვები გარკვეულწილად მაშინ დადასტურდა, როდესაც 1991 წელს იუჰან ნერდრუმი გარდაიცვალა და ახალგაზრდამ შეტყობინება მიიღო, რომ არ სურდათ, იგი დაკრძალვაზე მისულიყო.   უკვე მომავალ ზაფხულს ახალი მიმართულება მიიღო საქმემ, ოდის მოწაფე, სტიგ რისტესუნდი შინ დაბრუნდა ჰაუგესუნდიდან და ოდს უამბო ხანში შესული არქიტექტორის შესახებ, რომელიც ძალინ მიემსგავსებინა მასწავლებლისათვის. – მას ხომ ოდის მსგავსი მზერა, იგივე მოძრაობები და ისეთივე ნერვული ტიკები ჰქონდა. არქიტექტორს დავიდ სანდვედი ერქვა და იმის გარდა, რომ რამდენიმე მნიშვნელოვანი შენობა დაეპროექტებინა ჰაუგესუნდში, გამოჩენილი ანთროპოსოფი და კულტურული ფიგურა იყო. მაშინ ოდს გაახსენდა, 17 წლისამ როგორ ნახა დედამისის ერთ-ერთ წიგნზე მიძღვნა „ლილემურს დავიდისაგან“.   დედამისმაც დაუდასტურა თავისი და დავიდის ურთიერთობა, რომელიც მეორე დღეს ისევ უარყო. ოდმა 1993 წლამდე იცადა, შემდეგ კი სტიგისა და მისი კონტაქტების დახმარებით სანდვედის რამდენიმე ფოტოსურათის მოპოვება შეძლო. ორი თვის შემდეგ იგი უვე 81 წლის სანდვედს ეწვია და ოდის ცხოვრების ნაწილებმაც საკუთარ ადგილებზე იწყეს დაბრუნება.

ამავე წელს დახატა ოდმა „მამა პოულობს თავის ვაჟიშვილს“ მაგრამ ფაქტობრივი მოცემულობის აღწერის ნაცვლად, საკუთარი თავი პასიურ როლში გამოსახა და საშუალება მისცა მოტივს გადმოეცა მრავალწლიანი ლტოლვა მამისადმი. ამ ვერსიაში მამა პოულობს მძინარე შვილს, რომლის გარშემოც მოუსვენარი მოხეტიალის ნივთებია მიმოფანტული. როგორც იქნა ჰორიზონტზე ჩნდება მამა, რათა გაათავისუფლოს შვილი შიშისა და ტკივილებისაგან და ასე, ერთად მიცურავენ ისინი ყოფიერების აუტანლობიდან, უკან, შემრიგებელი მიღმიერისაკენ, საიდანაც მოვიდნენ.   ზღვის სიმბოლოებს კი ყოველთვის დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა ოდ ნერდრუმისათვის.

დღესდღეობით ოდ ნერდრუმი ისლანდიის მოქალაქეა, იქ ცხოვრობს და მოღვაწეობს, მისი შემოქმედება ისევ აღაფრთოვანებს მნახველს და მხატვარიც სრულიად საფუძვლიანად აცხადებს – „ მე მარადიული ვარ“.

 

 

 

იალმარ სოდერბერგი – ტუშის ნახატი

აპრილის ერთ დღეს, მრავალი წლის წინ, იმ დროს, როდესაც ჯერ კიდევ ცხოვრების აზრი მაფიქრებდა, ერთ პატარა სიგარეტების მაღაზიაში შევიარე, უკანა ქუჩის შესახვევთან, სიგარის საყიდლად. შევარჩიე მუქი და კუთხოვანი El Zolo, პორტსიგარში ჩავაცურე, ფული გადავიხადე და წასასვლელად მოვემზადე. თუმცა იმავე წამს აზრად მომივიდა ახალგაზრდა გოგონასთვის, დახლთან რომ იდგა და რომელთანაც ხშირად ვყიდულობდი ჩემს სიგარებს, მეჩვენებინა პატარა, ტუშით შესრულებული ნახატი, რომელიც რაღაც შემთხვევითობის გამოისობით საფულეში მედო. ნახატი ერთი ახალგაზრდა მხატვრისაგან მივიღე და ჩემი წარმოდგენით, ძალიან ლამაზი იყო.
– ნახე ერთი, – ვთქვი და გოგონას გავუწოდე, რას ფიქრობთ ამის შესახებ? მან გამომართვა დიდი ინტერესითა და დიდი ხნის განმავლობაში აკვირდებოდა ახლო მანძილიდან. ბევრჯერ შეატრიალ-შემოატრიალა და მისმა სახემ ნაძალადევად შეფიქრიანებული გამომეტყველება მიიღო.
– მისმინეთ, რას ნიშნავს ეს? იკითხა ბოლოს და ინტერესით სავსე მზერა მესროლა. ცოტა არ იყოს და შევცბი. – ისეთს არაფერს ნიშნავს, ვუპასუხე, უბრალოდ პეიზაჟია. აქ მიწაა, იქ კიდევ ცა, ეს კიდევ გზაა… ერთი ჩვეულებრივი გზა…
– დიახ, ეს თვითონაც ხომ უნდა დამენახა, უკმეხად წარმოთქვა მან საკმაოდ უჩვეულო ტონით; მაგრამ მინდოდა გამეგო რას ნიშნავს ეს?
დაბნეული და შერცხვენილი ვიდექი; მე ხომ არასოდეს მომსვლია გონებაში, რომ სურათს რამე მნიშვნელობა უნდა ჰქონოდა. თუმცა გოგონას ახლა აზრს ვეღარ შევუცვლიდი; უკვე გადაეწყვიტა, რომ ნახატი რამენაირი „სადაა კატა“? უნდა ყოფილიყო. ანდაც სხვა შემთხვევაში რატომ ვაჩვენებდი მას? საბოლოოდ გოგონამ ნახატი ზემოთ ასწია და ფანჯარასთან მიიტანა მზის სხივებზე შესახედად. ჩანდა, როდესღაც ვიღაცას მისთვის ეჩვენებინა ერთგვარი კარტი, რომელიც ჩვეულებრივ განათებაზე აგურის ცხრიანს ან ყვავის რაინდს წარმოადგენს, მაგრამ თუკი შუქისაკენ აწევთ, რაიმე უხამს გამოსახულებად გარდაიქმნება.
თუმცა მისმა კვლევამ არანაირი შედეგი არ გამოიღო. ნახატი უკან დამიბრუნა და მეც წასასვლელად მოვემზადე. მაშინ კი საცოდავი გოგონა ერთიანად გაწითლდა და ყელში მოწოლილი ტირილით წარმოთქვა:
– არ გეკადრებოდათ ჩემი ასე დაცინვა. ვიცი, ერთი ღარიბი გოგო ვარ, რომელსაც იმის საშუალება არ აქვს, განათლება მიიღოს; მაგრამ ამის გამო სულაც არ გჭირდებათ ჩემი დაცინვა. არ შეგიძლიათ მითხრათ, რას ნიშნავს ეს ნახატი?
რა უნდა მეპასუხა? ბევრს დავთმობდი, ოღონდაც შემძლებოდა მისთვის მეთქვა რას ნიშნავდა; მაგრამ არ შემეძლო, რადგანაც არაფერსაც არ ნიშნავდა!

*

დიახ, უკვე მრავალი წელი გავიდა მას შემდეგ. მე უკვე სხვა სიგარებს ვეწევი და მათ სხვა ადგილას ვყიდულობ, და უკვე აღარ ვიმტვრევ თავს ცხოვრების აზრზე; თუმცა იმის გამო არა, რომ პასუხი უკვე ვიპოვე.

1898.